اخلاق ساد

نظم اجتماعی به بهای آزادی، معامله‌ شیرینی نیست. این گزاره‌ حتی برای جامعه‌های توسعه‌یافته‌ امروزی هم، هنوز یک دیدگاه آوارنگارد است چه رسد به اینکه بدانیم این نگرش متعلق به قرن هجدهم است. شاید تازه آنگاه است که می‌توانیم درک کنیم این اندیشه به چه میزان مترقی و البته برای دوران خود غیر قابل درک بوده است. این سطر به ظاهر کوتاه اما به غایت عمیق، از فیلسوف و نویسنده‌ فرانسوی فرانسوا دُ ساد است. متفکری که اندیشه‌اش پس از گذشت دو قرن همچنان  بزرگ‌ترین فیلسوفان را به چالش می‌کشد. با این مقدمه کوتاه نگاهی می‌کنیم به کتاب «اخلاق ساد» که به تازگی توسط نشر سیب سرخ و با ترجمه سامی آل‌مهدی منتشر شده است. کتابی که به تحلیل نظام اخلاقی ساد از منظر فیلسوفانی هم‌عصر و فرا‌عصر ساد می‌پردازد که لکان در کانون آن قرار دارد. کسی که خود در حوزه فلسفه یک غول بنام است. خاصه وقتی که او برای چنین تحلیلی پای کسانی چون کانت و هگل را به میان می‌آورد. باید گفت انتشار این کتاب در معرفی ساد به مخاطب فارسی‌زبان بسیار حایز اهمیت است، چراکه این فیلسوف و نویسنده منحصربه‌فرد برای جامعه فارسی‌زبان آنچنان که باید شناخته شده نیست.

«اخلاق ساد» شامل هشت بخش است. هر بخش در قالب مقالاتی از نویسندگانی متفاوت است که ساد را از پس ذهن متفکران پساسادی بررسی می‌کند. کتاب در بخش اول که به معرفی مقاله کانت با ساد اختصاص دارد، روابط مبتنی بر سلیقه‌ عرفی جامعه آن زمان را در عدم پذیرش آثار ساد تحلیل می‌کند.

در یک برآیند کلی باید گفت، اندیشه ساد مبتنی بر آزادی بی‌قید و شرط از اخلاق، مذهب و حتی قانون است. پیامد آرا و افکار او در آثار بسیاری از بزرگان عصر خود تا به امروز، از فلسفه و روانشناسی گرفته تا هنر و ادبیات به وضوح قابل رهگیری است. شخصیت‌هایی چون هگل، کانت، نیچه، بودلر، دوبووار، بکت، فوکو، پازولینی، سانتاگ، ژیژک و… از آن جمله هستند. حتی لفظ سادیسم بیست سال بعد از مرگ ساد توسط یک روانپزشک اتریشی استفاده شد که نوع خاصی از آسیب‌شناسی روانی را نشان می‌دهد. این یک تصویر کلی از چهره جنجالی ساد است که اهمیت و ارزش او را برای جهان اندیشه آشکار می‌کند.

در حقیقت کتاب «اخلاق ساد» نقد بی‌پروای لکان بر آرای کانت است.

کتاب در سلسه مراتب مضمونی خود در پی به چالش کشیدن مفهوم کلماتی چون «عشق، لذت، تن‌کامگی» وقتی به آرای فوکو می‌رسد و به تحلیل دیدگاه او درباره ساد می‌پردازد، جمله‌ای را از او فکت می‌آورد که در اهمیت شناخت ساد بسیار تکان‌دهنده است. «فوکو دانشجویانی که ساد نخوانده بودند را کوچک می‌شمرد.»

سامی آل مهدی که پیش از این ترجمه‌هایی در زمینه پی‌یر کلوسوفسکی، ژرژ باتای، بوریس گرویس، اسلاوی ژیژک از وی منتشر شده است درباره این کتاب عنوان کرد: شخصیت محوری این کتاب ساد است، بااین‌حال باتوجه به این‌که ۵ مقاله از ۷مقاله کتاب به مقاله «کانت با ساد» لکان می‌پردازند که البته یکی‌شان بیوگرافیکال است، خوانش لکان از ساد در این اثر مورد نظرم بوده که ادعای «کانت ساد است» را مطرح می‌کند.